TAB
O trastorno afectivo bipolar (TAB)
ADVERTENCIA: O diagnóstico e o tratamento por un psiquiatra son imprescindibles no trastorno afectivo bipolar. A información doutro paciente, dun libro ou dunha páxina de internet non debe usarse, en ningún caso, como pretexto para a automedicación ou para un abandono unilateral do tratamento.
O texto que segue é unha descripción sinxela e coloquial da enfermidade; podedes encontrar información máis extensa, profunda e científica nos enlaces, libros e vídeos.
O trastorno afectivo bipolar (TAB), máis coñecido como trastorno bipolar (TB), é o termo usado no diagnóstico dunha enfermidade mental do tipo “trastornos do estado de ánimo” que se manifesta mediante fases (episodios) de manía (ou hipomanía) e depresión, que alternan cun estado “normal” chamado eutimia. O antigo diagnóstico das persoas con TAB era psicose maníaco-depresiva (PMD), pero esa denominación mostrouse impropia, porque hai moitos casos de TAB sen síntomas psicóticos e sen manía.
Os síntomas do TAB, á vista dun episodio illado, poden confundir incluso ós especialistas, que ás veces diagnostican depresión, esquizofrenia ou un trastorno da personalidade. Por iso é fundamental que o enfermo vaia á consulta acompañado por unha persoa referente, un familiar ou achegado que conviva con el ou que coñeza ben a súa traxectoria vital. A “historia clínica” establecida coas informacións do enfermo e do referente permitirá ó psiquiatra un diagnóstico e un tratamento adecuados, minimizando o risco de recaídas e os efectos adversos da medicación.
Nos episodios de manía ou de hipomanía o pensamento, a fala e a actividade xeral aceléranse, a autoestima está esaxeradamente elevada, a persoa dorme menos, móstrase hiperactiva, irritable, desinhibida, e frecuentemente perde o control da súa conducta, destacando o descontrol na planificación da súa vida, nos seus gastos e na súa sexualidade. A actividade da persoa pode chegar a extremos nos que o pensamento ou a percepción perden o contacto coa realidade: son os síntomas psicóticos (delirios e alucinacións).
Nos episodios de depresión o cadro é o contrario. A actividade redúcese, a autoestima está esaxeradamente diminuída, a persoa dorme máis, elle un esforzo incluso saír da cama. Os pensamentos son cada vez máis negativos. Nos casos graves a persoa pode ter pensamentos relacionados coa morte e incluso chegar ó suicidio.
Tamén pode haber episodios mixtos, nos cales aparecen xuntos síntomas típicos da manía e síntomas típicos da depresión.
Repetimos: esta descripción non reflicte a diversidade que existe na práctica. Por exemplo, nun episodio depresivo pode aparecer insomnio en lugar de hipersomnia. Cada persoa ten unhas predisposicións e unhas circunstancias ambientais particulares. Isto conleva que cada persoa experimente síntomas distintos e responda ós tratamentos de forma distinta. Vale recorda-lo tópico “máis que enfermidades, o que hai son enfermos”. O diagnóstico é unha ferramenta para describir un conxunto de síntomas, unha enfermidade, e é útil no seu tratamento, pero a etiqueta que o psiquiatra lles pon a eses síntomas e a esa enfermidade non debe interpretarse como unha etiqueta ou un estigma que se lle pon á persoa.
Sobre as causas do TAB (etioloxía), a maior parte da Psiquiatría “oficial” e as grandes empresas farmacéuticas (as Big Pharma) sosteñen o “modelo bioxenético”. Isto é, din que o TAB pode ter unha base orgánica (probablemente unha disfunción no sistema límbico, parte do cerebro que regula, entre outras cousas, o estado de ánimo) e unha compoñente xenética (pode haber varios casos de TAB nunha mesma familia). A primeira manifestación (debut) do TAB pode desencadearse cunha situación de estrés ou polo consumo de drogas. Segundo o modelo bioxenético o TAB é, a partir do seu debut, unha enfermidade crónica.
O modelo bioxenético, cando se converte en ideoloxía, provoca que os médicos traten ós seus pacientes so con fármacos, e que eses fármacos se prescriban de por vida, nun contexto no cal os pacientes esperan pasivamente a melloría e ás veces non son informados dos efectos adversos que poden ter eses tratamentos a longo prazo. Non deciden por si mesmos se lles compensa a relación custo-beneficio do tratamento.
O modelo psicosocial pon a énfase nos traumas, nos problemas, nas conductas, nos pensamentos e nas emocións da persoa na vida cotidiana, tanto para explica-las causas dos trastornos como para intentar darlles tratamento, coas diversas formas de psicoterapia. Nestes tratamentos os pacientes son suxeitos activos do proceso terapéutico.
Seguramente a virtude estea no medio, en aproveita-los fármacos xunto coas psicoterapias, ser activos (os fármacos axudan pero temos que axudarnos nós tamén) e críticos, informarse da base científica que teñen os tratamentos así como dos seus efectos adversos. Podemos vivir cun diagnóstico de TAB, con relativa normalidade, se seguimos algunhas regras básicas:
- Tratamentos farmacolóxicos (que prescribe o psiquiatra). Isto pode implicar non consumir alcohol nin drogas.
- Psicoterapias, por exemplo a terapia cognitivo-conductual.
- Hábitos máis sanos: horarios regulares de sono. Parte do noso ocio que sexa socializado (contacto con persoas). Realizar actividades estructuradas.
- Aprender a detecta-los síntomas de recaída (para isto a psicoeducación será unha axuda moi importante).
Este último punto é importantísimo: o enfermo e os seus achegados deben coñecer aqueles síntomas que poden indicar unha recaída. En episodios depresivos, se consultamos cun especialista a tempo (incluso no servizo de urxencias), un axuste da medicación ou unha psicoterapia adecuada poden evitar que os pensamentos de morte sigan empeorando, e quizá evitemos un suicidio.
En episodios maníacos ou hipomaníacos, unha consulta a tempo pode evitar que o enfermo malgaste os seus aforros ou hipoteque as súas propiedades en proxectos irracionais (prodigalidade). Pode evitar que perda o seu emprego, que sufra unha ruptura de parella, que poña en perigo a súa integridade física e a dos demais conducindo de forma inapropiada, que cometa calquera outro delicto, que acabe ingresando involuntariamente nunha unidade psiquiátrica de agudos, co sufrimento que iso leva aparellado, etcétera.
Enlaces sobre trastorno bipolar
Enlaces para pacientes e familias
- ABP Comunidade (informações sobre saúde mental em linguagem acessível, da Associação Brasileira de Psiquiatria)
- ActivaMent Catalunya Associació (col·lectiu actiu de persones amb l’experiència del trastorn mental)
- Asociación Bipolar de Madrid
- Asociación de Bipolares de Granada
- Asociación Guipuzcoana de Familiares y Personas con Enfermedad Mental – Buru Gaixotasuna duten Pertsonen eta Senideen Gipuzkoako Elkartea (AGIFES)
- Asociación Itínera, voluntariado de apoio ós enfermos mentais (Santiago de Compostela)
- Asociación Valenciana de Trastorno Bipolar (AVTB)
- Asociación Vasca de Rehabilitación Psicosocial – Birgaiketa Psikosozialaren Euskal Elkartea (ASVAR)
- Associació de Bipolars de Catalunya
- Bipolar UK (MDF The Bipolar Organisation)
- Bipolares de Andalucía Oriental
- bipolarweb, órgano de comunicación da Fundación Mundo Bipolar (Madrid)
- Depression and Bipolar Support Alliance (USA; a páxina ten algúns contidos en español)
- Federació catalana d’associacions de familiars i persones amb problemes de salut mental (FECAFAMM)
- Federación de Asociacións de Familiares e Persoas con Enfermidade Mental de Galicia (FEAFES Galicia)
- Federación Española de Asociaciones de Rehabilitación Psicosocial (FEARP)
- Forumclínic: trastorno bipolar, portal para pacientes mantido por profesionais do Hospital Clínic (Barcelona)
- Fundación Bipolares de Argentina (FUBIPA)
- Fundación Pública Andaluza para la Integración Social de Personas con Enfermedad Mental (FAISEM)
- Información para pacientes en Bibliosaúde (Biblioteca Virtual do Sistema Sanitario Público Galego)
- PuedoSer: información sobre trastorno bipolar, rede social que pon en contacto a pacientes con profesionais da saúde
Enlaces sobre medicamentos
- Boletín Fármacos, editado pola ONG iberoamericana Salud y Fármacos, que promove o uso adecuado dos medicamentos
- Centro de Información de Medicamentos (CIMA, dependente da AEMPS, Agencia Española de Medicamentos y Productos Sanitarios)
- Drugs.com
- European Medicines Agency
- Food and Drug Administration (USA)
Sociedades científicas, publicacións, profesionais da saúde mental
- American Psychiatric Association
- American Psychological Association
- Asociación Española de Neuropsiquiatría
- Asociación Española de Psicología Clínica y Psicopatología
- Asociación Gallega de Psiquiatría
- Asociación Madrileña de Salud Mental
- Asociación Psiquiátrica de América Latina
- Bipolar Disorders (revista da ISBD, publicada pola editorial Wiley-Blackwell)
- Colexio Oficial de Psicoloxía de Galicia
- Fundación Española de Psiquiatría y Salud Mental
- Infocop Online, revista editada polo Consejo General de Colegios Oficiales de Psicólogos (España)
- International Society for Affective Disorders (ISAD)
- International Society for Bipolar Disorders (ISBD)
- International Society for Psychological and Social Approaches to Psychosis (ISPS, formerly International Society for Psychological Treatments of the Schizophrenias and other Psychoses)
- JAMA Psychiatry (antes Archives of General Psychiatry; publicada pola American Medical Association)
- Journal of Affective Disorders (revista da ISAD, publicada pola editorial Elsevier)
- Movemento Galego da Saúde Mental
- Partners in Care (Royal College of Psychiatrists, London)
- psiquiatria.com (portal da editorial Intersalud)
- Revista de Psiquiatría y Salud Mental (editorial Elsevier)
- Sociedad Española de Patología Dual
- Sociedad Española de Psiquiatría
- Sociedad Española de Psiquiatría Biológica
- Sociedad Española de Psiquiatría Legal
- World Association for Psychosocial Rehabilitation (WAPR)
- World Psychiatric Association
Libros e vídeos
Vídeos
Inclúo aquí os enlaces a dous vídeos da serie “Trastorno bipolar. Guía interactiva para pacientes con enfermedades de larga duración”. Esta serie realizouna o programa de trastorno bipolar de Forumclínic, coordinado polo psiquiatra Antoni Benabarre (Hospital Clínic de Barcelona).
- Trastorno bipolar: introducción (vídeo de Forumclínic que dura uns oito minutos; varias persoas con TAB describen a enfermidade)
- ¿Qué es el trastorno bipolar? (vídeo de Forumclínic que dura uns seis minutos; interveñen os psiquiatras Antoni Benabarre, Francisco Toledo e Fernando Sarramea)
Materiais escritos
- Folleto para iniciarse: “Qué es el trastorno bipolar” (publicado pola empresa farmacéutica Janssen-Cilag; Eduard Vieta i Pascual, Francesc Colom i Victoriano e Anabel Martínez-Arán, 2001; 50 páxinas)
- Outro folleto máis recente: “Aprendiendo a vivir con trastorno bipolar: guía práctica” (publicado polas empresas farmacéuticas Otsuka e Bristol-Myers Squibb; versión española revisada e adaptada por José Manuel Goikolea Alberdi e Guadalupe Morales Cano, 2011; 83 páxinas)
- Libro para profundar: “La enfermedad de las emociones: el trastorno bipolar” (Eduard Vieta i Pascual, Francesc Colom i Victoriano e Anabel Martínez-Arán, 2004; 216 páxinas)
- Libro para especialistas: “Guía de práctica clínica sobre trastorno bipolar” (Universidad de Alcalá de Henares e Asociación Española de Neuropsiquiatría, 2012; 436 páxinas)